فایلها و مقالات دانشجویی

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد M.A جایگاه بازپرسی در قانون آیین دادرسی کیفری جدید مصوب 1392

گرایش حقوق جزا و جرم­شناسی

عنوان

جایگاه بازپرسی در قانون آیین دادرسی کیفری جدید مصوب 1392

فهرست

عنوان                                                                                                             صفحه                                                                                             

چکیده..................................................................................................................................................... ......................1

مقدمه ............................................................................................................................................................................ 2

بیان مسأله..................................................................................................................................................................... 7

پرسش­های تحقیق....................................................................................................................................................... 9

پرسش اصلی تحقیق................................................................................................................................................... 9

پرسش­های فرعی ....................................................................................................................................................... 9

فرضیه­ها.......................................................................................................................................................................... 9

اهداف تحقیق.............................................................................................................................................................. 10

هدف اصلی................................................................................................................................................................... 10

اهداف فرعی................................................................................................................................................................ 10

پیشینه تحقیق............................................................................................................................................................ 10

جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق...................................................................................................................... 12

سازماندهی تحقیق..................................................................................................................................................... 12

فصل نخست: مباحث تمهیدی، چارچوب نظری

1-1. روند شکل­گیری نهاد دادسرا در ایران....................................................................................................... 15

1-1-1. ویژگی­های ساختاری دادسرا..................................................................... 17

1-1-1-1. وجود سلسله مراتب در دادسرا........................................................................................................ 17

1-1-1-2. استقلال دادسرا.................................................................................................................................... 18

1-1-1-3. عدم مسئولیت دادسرا........................................................................................................................ 19

1-1-2. تفاوت دادسرا و دادگاه............................................................................................................................. 19

1-1-2-1. مقامات دادسرا...................................................................................................................................... 19

1-1-2-2. مفهوم؛ بازپرس، دادیار و دادستان................................................................................................... 19

1-1-3. حذف دادسرا، علل ونتایج ..................................................................................................................... 22

1-1-3-1. نکات مطرح در حذف موقت دادسرا.............................................................................................. 25

1-1-3-2. احیای مجدد دادسرا........................................................................................................................... 27

1-1-3-2-1. دلایل احیای مجدد دادسرا......................................................................................................... 28

1-1-3-2-2. دلایل ذکر شده در مقدمه توجیهی برای احیای مجدد دادسرا........................................ 29

1-1-3-3. نحوه احیای دادسرا............................................................................................................................. 30

1-1-4. جایگاه و نقش بازپرس در فرایند دادرسی کیفری........................................................................... 31

1-1-5. اشکالات وارده بر نظام­های دارای نهاد بازپرسی................................................................................ 31

1-2. گونه شناسی نظام­های دادرسی کیفری، برحسب ماهیت و ویژگی­های اساسی............................ 32

1-2-1. رویکرد نظام­های حقوقی در قبال نهاد بازپرسی در فرایند دادرسی کیفری.............................. 34

1-2-1-1. نهاد بازپرس در فرانسه....................................................................................................................... 35

1-2-1-2. آلمان؛ حذف بازپرس و سپردن وظیفه تحقیق به دادستان..................................................... 36

1-2-1-3. ایتالیا؛ حذف مقام بازپرس و ایجاد قاضی تحقیقات مقدماتی.................................................. 38

1-2-1-3-1. انتقادات وارد بر نظام مختلط درایتالیا...................................................................................... 38

1-2-1-4. نهاد بازپرسی در دیوان کیفری بین­المللی..................................................................................... 43

فصل دوم: گستره اختیارات بازپرس و اصول حاکم بر روند بازپرسی در فرایند دادرسی کیفری

2-1. نهاد بازپرسی و اختیارات مربوط به آن در قانون آیین دادرس کیفری 1392............................. 48

3-1-1. فلسفه ی وجودی دادسرا........................................................................................................................ 48

2-1-2. اختیارات بازپرس با حذف قاضی تحقیق و احیاء نهاد دادستانی................................................. 49

2-1-3. دامنه وظایف و اختیارات بازپرس در قانون آیین دادرسی کیفری 1392............................... 50

2-1-4. نقش بازپرس در مرحله تحقیقات مقدماتی........................................................................................ 51

2-1-4-1. نکات مهم در تحقیقات مقدماتی..................................................................................................... 53

2-1-4-2. اصول حاکم بر وظایف مأموران تحقیق (بازپرس و ضابطین تحت امر او)............................ 54

2-1-4-3. مشاهدات بازپرس در جرایم مشهود، اقدامات مربوط به صحنه جرم.................................... 55

2-2. بازپرس و سازوکارهای حمایت از حقوق بزه دیده، شاهد و مطلع و خانواده متهم....................... 57

2-3. موارد صدور بازداشت موقت متهم توسط بازپرس................................................................................. 60

2-4. صدور قرار تأمین، متهم................................................................................................................................ 61

2-5. اختیارات بازپرس در  تجویز ارائه اسناد و مدارک غیرطبقه بندی شده و غیرممنوعه............... 62

2-6. منع بازپرس در انتشار مطالب و مدارک پرونده..................................................................................... 63

2-7. منع تحقیق بازپرس  در جرایم منافی عفت............................................................................................ 63

2-8. بازپرس و تکلیف به بررسی وضعیت متهمان زندانی............................................................................. 66

2-9. بازپرس و تقدیم دادخواست ضرر و زیان.................................................................................................. 66

2-10. احیای نهاد دادسرا و تغییر دامنه اختیارات بازپرس و دادستان..................................................... 67

2-10-1. شروع رسیدگی بازپرس....................................................................................................................... 68 

2-10-2. جانشین بازپرس..................................................................................................................................... 69

2-11. رابطه بازپرس و دادستان در قانون آیین دادرسی جدید.................................................................. 70

2-11-1. ضرورت اخذ نظر دادستان.................................................................................................................. 71

2-11-2. جهات مقاومت بازپرس در برابر نظر دادستان ............................................................................... 71

2-12. موارد تبعیت بازپرس از دادستان............................................................................................................ 72

2-12-1. تقاضای تکمیل تحقیقات توسط دادستان....................................................................................... 72

2-12-2. ارجاع بعضی از تحقیقات پرونده­های غیر مهم............................................................................... 73

2-13.  احتمال بروز اختلاف بین بازپرس و دادستان، و راهکارهای قانونی حل آن.............................. 73

2-13-1. ارشاد بازپرس.......................................................................................................................................... 74

2-13-2. اعتراض شاکی........................................................................................................................................ 74

2-13-3. ابهامات قانون در حل اختلافات دادستان و بازپرس..................................................................... 74

2-14. مفهوم دادرسی عادلانه............................................................................................................................... 75

2-14-1. اصول و ضوابط حق آزادی، و ضوابط سلب این حق................................................................... 76

2-14-2. الزامات دادرسی عادلانه....................................................................................................................... 77

2-14-2-1. اصل موازنه قوا یا برابری سلاح‌ها................................................................................................. 77

2-14-2-2. اصل بی‌طرفی.................................................................................................................................... 78

2-14-2-3. اصل استقلال مقامات قضایی........................................................................................................ 79

2-14-2-4. حق دفاع متهم................................................................................................................................. 80

2-14-2-5. تفهیم اتهام با ذکر دلیل................................................................................................................. 80

2-14-2-6. حق برخورداری متهم از وکیل مدافع........................................................................................ 81

2-14-2-7. حق اطلاع خانواده متهم از دستگیری وی.............................................................................. 82

2-14-2-8. حق درخواست پزشک.................................................................................................................... 83

2-14-2-9. حق سکوت........................................................................................................................................ 83

2-14-2-10. اصل برائت كیفری........................................................................................................................ 85

2-14-2-10-1. مبانی و اهداف اصل برائت.................................................................................................... 85

2-14-2-10-2. استثناءات وارده بر اصل برائت............................................................................................ 86

2-15. تجمیع اختیار تعقیب و تحقیق در مقام واحد.................................................................................... 87

2-15-1. عدم وجود قاضی ارجاع....................................................................................................................... 89

2-15-2. صدور قرار بازداشت متهم از سوی دادستان.................................................................................. 90

2-15-3. عدم استقلال کامل بازپرس نسبت به دادستان............................................................................. 91

2-15-4. عدم اثبات ادعا از سوی دادستان در جلسۀ علنی دادگاه........................................................... 92

2-15-5. غیرترافعی بودن تحقیقات مقدماتی.................................................................................................. 93

2-15-6. ترافعی بودن رسیدگی و حفظ حقوق دفاعی متهم..................................................................... 93

نتیجه­گیری.................................................................................................................................................................. 99

پیشنهادها.................................................................................................................................................................... 102

فهرست منابع و مآخذ

کتب فارسی............................................................................................................................................................... 103

مقالات فارسی............................................................................................................................................................ 106

منابع اینترنتی........................................................................................................................................................... 108

قوانین.......................................................................................................................................................................... 108

منابع انگلیسی........................................................................................................................................................... 109

        Abstract........................................................................................ 110

 

چکیده

بازپرسی؛ نهادی است که حدود دو قرن مبنای تفاوت اساسی بین نظام ­های تفتیشی و اتهامی در آیین دادرسی کیفری بوده است، و در چهار دهة گذشته، موضوع چالش­ها و انتقادات فراوان قرار گرفته است. تأثیر عملی این انتقادات را به شکل افراطی حذف بازپرس در قوانین کشورهایی همچون آلمان و فرانسه و یا تعدیل نقش واختیارات وی در قانون کشور فرانسه می­توان دید. بنا بر انتقادات مطرح شده در مورد مقام بازپرس هرگونه لغزشی و ابهامی در مسیر تحقیقات این مقام می­تواند مسیر یک پرونده را کاملا تغییر دهد؛ بنابراین، به نظر می­رسد نقش بازپرس با راه اندازی مجدد دادسراها، حائز اهمیتی دوچندان شده­است.

نویسندگان قانون آیین دادرسی کیفری ایران علیرغم چالش­های علمی و عملی پیش روی بازپرس و تغییرات صورت گرفته در جهان همچنان به مدل دارای بازپرس معتقد هستند زیرا از دیدگاه آنان وحدت مقام تعقیب و تحقیق و اعطای اختیارات به شخص واحد، باعث تضییع حقوق دفاعی متهم خواهد شد؛ از ­آنجا که دادستان به عنوان نماینده جامعه، طرف دعوای کیفری محسوب می­شود و تعقیب متهم را عهده دار است؛ روشن است که نمی­تواند به دلیل فقدان وصف بی­طرفی، امر تحقیق و جمع آوری ادله ـ له یا علیه متهم ـ را عهده­دار شود.

در این نوشتار، به بررسی جایگاه مقام بازپرس در اصلاحیه قانون آیین دادرسی کیفری مصوب1392؛ و واکاوی حوزه فعالیت­های بازپرس با سایر مقامات دادسرا همچون دادستان و دادیار و راه کارهای رفع اختلاف میان آنها جهت نیل به دادرسی عادلانه­تر پرداخته شده است.

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد M.A جایگاه بازپرسی در قانون آیین دادرسی کیفری جدید مصوب 1392

گرایش حقوق جزا و جرم­شناسی

عنوان

جایگاه بازپرسی در قانون آیین دادرسی کیفری جدید مصوب 1392

فهرست

عنوان                                                                                                             صفحه                                                                                             

چکیده..................................................................................................................................................... ......................1

مقدمه ............................................................................................................................................................................ 2

بیان مسأله..................................................................................................................................................................... 7

پرسش­های تحقیق....................................................................................................................................................... 9

پرسش اصلی تحقیق................................................................................................................................................... 9

پرسش­های فرعی ....................................................................................................................................................... 9

فرضیه­ها.......................................................................................................................................................................... 9

اهداف تحقیق.............................................................................................................................................................. 10

هدف اصلی................................................................................................................................................................... 10

اهداف فرعی................................................................................................................................................................ 10

پیشینه تحقیق............................................................................................................................................................ 10

جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق...................................................................................................................... 12

سازماندهی تحقیق..................................................................................................................................................... 12

فصل نخست: مباحث تمهیدی، چارچوب نظری

1-1. روند شکل­گیری نهاد دادسرا در ایران....................................................................................................... 15

1-1-1. ویژگی­های ساختاری دادسرا..................................................................... 17

1-1-1-1. وجود سلسله مراتب در دادسرا........................................................................................................ 17

1-1-1-2. استقلال دادسرا.................................................................................................................................... 18

1-1-1-3. عدم مسئولیت دادسرا........................................................................................................................ 19

1-1-2. تفاوت دادسرا و دادگاه............................................................................................................................. 19

1-1-2-1. مقامات دادسرا...................................................................................................................................... 19

1-1-2-2. مفهوم؛ بازپرس، دادیار و دادستان................................................................................................... 19

1-1-3. حذف دادسرا، علل ونتایج ..................................................................................................................... 22

1-1-3-1. نکات مطرح در حذف موقت دادسرا.............................................................................................. 25

1-1-3-2. احیای مجدد دادسرا........................................................................................................................... 27

1-1-3-2-1. دلایل احیای مجدد دادسرا......................................................................................................... 28

1-1-3-2-2. دلایل ذکر شده در مقدمه توجیهی برای احیای مجدد دادسرا........................................ 29

1-1-3-3. نحوه احیای دادسرا............................................................................................................................. 30

1-1-4. جایگاه و نقش بازپرس در فرایند دادرسی کیفری........................................................................... 31

1-1-5. اشکالات وارده بر نظام­های دارای نهاد بازپرسی................................................................................ 31

1-2. گونه شناسی نظام­های دادرسی کیفری، برحسب ماهیت و ویژگی­های اساسی............................ 32

1-2-1. رویکرد نظام­های حقوقی در قبال نهاد بازپرسی در فرایند دادرسی کیفری.............................. 34

1-2-1-1. نهاد بازپرس در فرانسه....................................................................................................................... 35

1-2-1-2. آلمان؛ حذف بازپرس و سپردن وظیفه تحقیق به دادستان..................................................... 36

1-2-1-3. ایتالیا؛ حذف مقام بازپرس و ایجاد قاضی تحقیقات مقدماتی.................................................. 38

1-2-1-3-1. انتقادات وارد بر نظام مختلط درایتالیا...................................................................................... 38

1-2-1-4. نهاد بازپرسی در دیوان کیفری بین­المللی..................................................................................... 43

فصل دوم: گستره اختیارات بازپرس و اصول حاکم بر روند بازپرسی در فرایند دادرسی کیفری

2-1. نهاد بازپرسی و اختیارات مربوط به آن در قانون آیین دادرس کیفری 1392............................. 48

3-1-1. فلسفه ی وجودی دادسرا........................................................................................................................ 48

2-1-2. اختیارات بازپرس با حذف قاضی تحقیق و احیاء نهاد دادستانی................................................. 49

2-1-3. دامنه وظایف و اختیارات بازپرس در قانون آیین دادرسی کیفری 1392............................... 50

2-1-4. نقش بازپرس در مرحله تحقیقات مقدماتی........................................................................................ 51

2-1-4-1. نکات مهم در تحقیقات مقدماتی..................................................................................................... 53

2-1-4-2. اصول حاکم بر وظایف مأموران تحقیق (بازپرس و ضابطین تحت امر او)............................ 54

2-1-4-3. مشاهدات بازپرس در جرایم مشهود، اقدامات مربوط به صحنه جرم.................................... 55

2-2. بازپرس و سازوکارهای حمایت از حقوق بزه دیده، شاهد و مطلع و خانواده متهم....................... 57

2-3. موارد صدور بازداشت موقت متهم توسط بازپرس................................................................................. 60

2-4. صدور قرار تأمین، متهم................................................................................................................................ 61

2-5. اختیارات بازپرس در  تجویز ارائه اسناد و مدارک غیرطبقه بندی شده و غیرممنوعه............... 62

2-6. منع بازپرس در انتشار مطالب و مدارک پرونده..................................................................................... 63

2-7. منع تحقیق بازپرس  در جرایم منافی عفت............................................................................................ 63

2-8. بازپرس و تکلیف به بررسی وضعیت متهمان زندانی............................................................................. 66

2-9. بازپرس و تقدیم دادخواست ضرر و زیان.................................................................................................. 66

2-10. احیای نهاد دادسرا و تغییر دامنه اختیارات بازپرس و دادستان..................................................... 67

2-10-1. شروع رسیدگی بازپرس....................................................................................................................... 68 

2-10-2. جانشین بازپرس..................................................................................................................................... 69

2-11. رابطه بازپرس و دادستان در قانون آیین دادرسی جدید.................................................................. 70

2-11-1. ضرورت اخذ نظر دادستان.................................................................................................................. 71

2-11-2. جهات مقاومت بازپرس در برابر نظر دادستان ............................................................................... 71

2-12. موارد تبعیت بازپرس از دادستان............................................................................................................ 72

2-12-1. تقاضای تکمیل تحقیقات توسط دادستان....................................................................................... 72

2-12-2. ارجاع بعضی از تحقیقات پرونده­های غیر مهم............................................................................... 73

2-13.  احتمال بروز اختلاف بین بازپرس و دادستان، و راهکارهای قانونی حل آن.............................. 73

2-13-1. ارشاد بازپرس.......................................................................................................................................... 74

2-13-2. اعتراض شاکی........................................................................................................................................ 74

2-13-3. ابهامات قانون در حل اختلافات دادستان و بازپرس..................................................................... 74

2-14. مفهوم دادرسی عادلانه............................................................................................................................... 75

2-14-1. اصول و ضوابط حق آزادی، و ضوابط سلب این حق................................................................... 76

2-14-2. الزامات دادرسی عادلانه....................................................................................................................... 77

2-14-2-1. اصل موازنه قوا یا برابری سلاح‌ها................................................................................................. 77

2-14-2-2. اصل بی‌طرفی.................................................................................................................................... 78

2-14-2-3. اصل استقلال مقامات قضایی........................................................................................................ 79

2-14-2-4. حق دفاع متهم................................................................................................................................. 80

2-14-2-5. تفهیم اتهام با ذکر دلیل................................................................................................................. 80

2-14-2-6. حق برخورداری متهم از وکیل مدافع........................................................................................ 81

2-14-2-7. حق اطلاع خانواده متهم از دستگیری وی.............................................................................. 82

2-14-2-8. حق درخواست پزشک.................................................................................................................... 83

2-14-2-9. حق سکوت........................................................................................................................................ 83

2-14-2-10. اصل برائت كیفری........................................................................................................................ 85

2-14-2-10-1. مبانی و اهداف اصل برائت.................................................................................................... 85

2-14-2-10-2. استثناءات وارده بر اصل برائت............................................................................................ 86

2-15. تجمیع اختیار تعقیب و تحقیق در مقام واحد.................................................................................... 87

2-15-1. عدم وجود قاضی ارجاع....................................................................................................................... 89

2-15-2. صدور قرار بازداشت متهم از سوی دادستان.................................................................................. 90

2-15-3. عدم استقلال کامل بازپرس نسبت به دادستان............................................................................. 91

2-15-4. عدم اثبات ادعا از سوی دادستان در جلسۀ علنی دادگاه........................................................... 92

2-15-5. غیرترافعی بودن تحقیقات مقدماتی.................................................................................................. 93

2-15-6. ترافعی بودن رسیدگی و حفظ حقوق دفاعی متهم..................................................................... 93

نتیجه­گیری.................................................................................................................................................................. 99

پیشنهادها.................................................................................................................................................................... 102

فهرست منابع و مآخذ

کتب فارسی............................................................................................................................................................... 103

مقالات فارسی............................................................................................................................................................ 106

منابع اینترنتی........................................................................................................................................................... 108

قوانین.......................................................................................................................................................................... 108

منابع انگلیسی........................................................................................................................................................... 109

        Abstract........................................................................................ 110

 

چکیده

بازپرسی؛ نهادی است که حدود دو قرن مبنای تفاوت اساسی بین نظام ­های تفتیشی و اتهامی در آیین دادرسی کیفری بوده است، و در چهار دهة گذشته، موضوع چالش­ها و انتقادات فراوان قرار گرفته است. تأثیر عملی این انتقادات را به شکل افراطی حذف بازپرس در قوانین کشورهایی همچون آلمان و فرانسه و یا تعدیل نقش واختیارات وی در قانون کشور فرانسه می­توان دید. بنا بر انتقادات مطرح شده در مورد مقام بازپرس هرگونه لغزشی و ابهامی در مسیر تحقیقات این مقام می­تواند مسیر یک پرونده را کاملا تغییر دهد؛ بنابراین، به نظر می­رسد نقش بازپرس با راه اندازی مجدد دادسراها، حائز اهمیتی دوچندان شده­است.

نویسندگان قانون آیین دادرسی کیفری ایران علیرغم چالش­های علمی و عملی پیش روی بازپرس و تغییرات صورت گرفته در جهان همچنان به مدل دارای بازپرس معتقد هستند زیرا از دیدگاه آنان وحدت مقام تعقیب و تحقیق و اعطای اختیارات به شخص واحد، باعث تضییع حقوق دفاعی متهم خواهد شد؛ از ­آنجا که دادستان به عنوان نماینده جامعه، طرف دعوای کیفری محسوب می­شود و تعقیب متهم را عهده دار است؛ روشن است که نمی­تواند به دلیل فقدان وصف بی­طرفی، امر تحقیق و جمع آوری ادله ـ له یا علیه متهم ـ را عهده­دار شود.

در این نوشتار، به بررسی جایگاه مقام بازپرس در اصلاحیه قانون آیین دادرسی کیفری مصوب1392؛ و واکاوی حوزه فعالیت­های بازپرس با سایر مقامات دادسرا همچون دادستان و دادیار و راه کارهای رفع اختلاف میان آنها جهت نیل به دادرسی عادلانه­تر پرداخته شده است.