پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد M.A جایگاه بازپرسی در قانون آیین دادرسی کیفری جدید مصوب 1392
گرایش حقوق جزا و جرمشناسی
عنوان
جایگاه بازپرسی در قانون آیین دادرسی کیفری جدید مصوب 1392
فهرست
عنوان صفحه
چکیده..................................................................................................................................................... ......................1
مقدمه ............................................................................................................................................................................ 2
بیان مسأله..................................................................................................................................................................... 7
پرسشهای تحقیق....................................................................................................................................................... 9
پرسش اصلی تحقیق................................................................................................................................................... 9
پرسشهای فرعی ....................................................................................................................................................... 9
فرضیهها.......................................................................................................................................................................... 9
اهداف تحقیق.............................................................................................................................................................. 10
هدف اصلی................................................................................................................................................................... 10
اهداف فرعی................................................................................................................................................................ 10
پیشینه تحقیق............................................................................................................................................................ 10
جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق...................................................................................................................... 12
سازماندهی تحقیق..................................................................................................................................................... 12
فصل نخست: مباحث تمهیدی، چارچوب نظری
1-1. روند شکلگیری نهاد دادسرا در ایران....................................................................................................... 15
1-1-1. ویژگیهای ساختاری دادسرا..................................................................... 17
1-1-1-1. وجود سلسله مراتب در دادسرا........................................................................................................ 17
1-1-1-2. استقلال دادسرا.................................................................................................................................... 18
1-1-1-3. عدم مسئولیت دادسرا........................................................................................................................ 19
1-1-2. تفاوت دادسرا و دادگاه............................................................................................................................. 19
1-1-2-1. مقامات دادسرا...................................................................................................................................... 19
1-1-2-2. مفهوم؛ بازپرس، دادیار و دادستان................................................................................................... 19
1-1-3. حذف دادسرا، علل ونتایج ..................................................................................................................... 22
1-1-3-1. نکات مطرح در حذف موقت دادسرا.............................................................................................. 25
1-1-3-2. احیای مجدد دادسرا........................................................................................................................... 27
1-1-3-2-1. دلایل احیای مجدد دادسرا......................................................................................................... 28
1-1-3-2-2. دلایل ذکر شده در مقدمه توجیهی برای احیای مجدد دادسرا........................................ 29
1-1-3-3. نحوه احیای دادسرا............................................................................................................................. 30
1-1-4. جایگاه و نقش بازپرس در فرایند دادرسی کیفری........................................................................... 31
1-1-5. اشکالات وارده بر نظامهای دارای نهاد بازپرسی................................................................................ 31
1-2. گونه شناسی نظامهای دادرسی کیفری، برحسب ماهیت و ویژگیهای اساسی............................ 32
1-2-1. رویکرد نظامهای حقوقی در قبال نهاد بازپرسی در فرایند دادرسی کیفری.............................. 34
1-2-1-1. نهاد بازپرس در فرانسه....................................................................................................................... 35
1-2-1-2. آلمان؛ حذف بازپرس و سپردن وظیفه تحقیق به دادستان..................................................... 36
1-2-1-3. ایتالیا؛ حذف مقام بازپرس و ایجاد قاضی تحقیقات مقدماتی.................................................. 38
1-2-1-3-1. انتقادات وارد بر نظام مختلط درایتالیا...................................................................................... 38
1-2-1-4. نهاد بازپرسی در دیوان کیفری بینالمللی..................................................................................... 43
فصل دوم: گستره اختیارات بازپرس و اصول حاکم بر روند بازپرسی در فرایند دادرسی کیفری
2-1. نهاد بازپرسی و اختیارات مربوط به آن در قانون آیین دادرس کیفری 1392............................. 48
3-1-1. فلسفه ی وجودی دادسرا........................................................................................................................ 48
2-1-2. اختیارات بازپرس با حذف قاضی تحقیق و احیاء نهاد دادستانی................................................. 49
2-1-3. دامنه وظایف و اختیارات بازپرس در قانون آیین دادرسی کیفری 1392............................... 50
2-1-4. نقش بازپرس در مرحله تحقیقات مقدماتی........................................................................................ 51
2-1-4-1. نکات مهم در تحقیقات مقدماتی..................................................................................................... 53
2-1-4-2. اصول حاکم بر وظایف مأموران تحقیق (بازپرس و ضابطین تحت امر او)............................ 54
2-1-4-3. مشاهدات بازپرس در جرایم مشهود، اقدامات مربوط به صحنه جرم.................................... 55
2-2. بازپرس و سازوکارهای حمایت از حقوق بزه دیده، شاهد و مطلع و خانواده متهم....................... 57
2-3. موارد صدور بازداشت موقت متهم توسط بازپرس................................................................................. 60
2-4. صدور قرار تأمین، متهم................................................................................................................................ 61
2-5. اختیارات بازپرس در تجویز ارائه اسناد و مدارک غیرطبقه بندی شده و غیرممنوعه............... 62
2-6. منع بازپرس در انتشار مطالب و مدارک پرونده..................................................................................... 63
2-7. منع تحقیق بازپرس در جرایم منافی عفت............................................................................................ 63
2-8. بازپرس و تکلیف به بررسی وضعیت متهمان زندانی............................................................................. 66
2-9. بازپرس و تقدیم دادخواست ضرر و زیان.................................................................................................. 66
2-10. احیای نهاد دادسرا و تغییر دامنه اختیارات بازپرس و دادستان..................................................... 67
2-10-1. شروع رسیدگی بازپرس....................................................................................................................... 68
2-10-2. جانشین بازپرس..................................................................................................................................... 69
2-11. رابطه بازپرس و دادستان در قانون آیین دادرسی جدید.................................................................. 70
2-11-1. ضرورت اخذ نظر دادستان.................................................................................................................. 71
2-11-2. جهات مقاومت بازپرس در برابر نظر دادستان ............................................................................... 71
2-12. موارد تبعیت بازپرس از دادستان............................................................................................................ 72
2-12-1. تقاضای تکمیل تحقیقات توسط دادستان....................................................................................... 72
2-12-2. ارجاع بعضی از تحقیقات پروندههای غیر مهم............................................................................... 73
2-13. احتمال بروز اختلاف بین بازپرس و دادستان، و راهکارهای قانونی حل آن.............................. 73
2-13-1. ارشاد بازپرس.......................................................................................................................................... 74
2-13-2. اعتراض شاکی........................................................................................................................................ 74
2-13-3. ابهامات قانون در حل اختلافات دادستان و بازپرس..................................................................... 74
2-14. مفهوم دادرسی عادلانه............................................................................................................................... 75
2-14-1. اصول و ضوابط حق آزادی، و ضوابط سلب این حق................................................................... 76
2-14-2. الزامات دادرسی عادلانه....................................................................................................................... 77
2-14-2-1. اصل موازنه قوا یا برابری سلاح‌ها................................................................................................. 77
2-14-2-2. اصل بیطرفی.................................................................................................................................... 78
2-14-2-3. اصل استقلال مقامات قضایی........................................................................................................ 79
2-14-2-4. حق دفاع متهم................................................................................................................................. 80
2-14-2-5. تفهیم اتهام با ذکر دلیل................................................................................................................. 80
2-14-2-6. حق برخورداری متهم از وکیل مدافع........................................................................................ 81
2-14-2-7. حق اطلاع خانواده متهم از دستگیری وی.............................................................................. 82
2-14-2-8. حق درخواست پزشک.................................................................................................................... 83
2-14-2-9. حق سکوت........................................................................................................................................ 83
2-14-2-10. اصل برائت كیفری........................................................................................................................ 85
2-14-2-10-1. مبانی و اهداف اصل برائت.................................................................................................... 85
2-14-2-10-2. استثناءات وارده بر اصل برائت............................................................................................ 86
2-15. تجمیع اختیار تعقیب و تحقیق در مقام واحد.................................................................................... 87
2-15-1. عدم وجود قاضی ارجاع....................................................................................................................... 89
2-15-2. صدور قرار بازداشت متهم از سوی دادستان.................................................................................. 90
2-15-3. عدم استقلال کامل بازپرس نسبت به دادستان............................................................................. 91
2-15-4. عدم اثبات ادعا از سوی دادستان در جلسۀ علنی دادگاه........................................................... 92
2-15-5. غیرترافعی بودن تحقیقات مقدماتی.................................................................................................. 93
2-15-6. ترافعی بودن رسیدگی و حفظ حقوق دفاعی متهم..................................................................... 93
نتیجهگیری.................................................................................................................................................................. 99
پیشنهادها.................................................................................................................................................................... 102
فهرست منابع و مآخذ
کتب فارسی............................................................................................................................................................... 103
مقالات فارسی............................................................................................................................................................ 106
منابع اینترنتی........................................................................................................................................................... 108
قوانین.......................................................................................................................................................................... 108
منابع انگلیسی........................................................................................................................................................... 109
Abstract........................................................................................ 110
چکیده
بازپرسی؛ نهادی است که حدود دو قرن مبنای تفاوت اساسی بین نظام های تفتیشی و اتهامی در آیین دادرسی کیفری بوده است، و در چهار دهة گذشته، موضوع چالشها و انتقادات فراوان قرار گرفته است. تأثیر عملی این انتقادات را به شکل افراطی حذف بازپرس در قوانین کشورهایی همچون آلمان و فرانسه و یا تعدیل نقش واختیارات وی در قانون کشور فرانسه میتوان دید. بنا بر انتقادات مطرح شده در مورد مقام بازپرس هرگونه لغزشی و ابهامی در مسیر تحقیقات این مقام میتواند مسیر یک پرونده را کاملا تغییر دهد؛ بنابراین، به نظر میرسد نقش بازپرس با راه اندازی مجدد دادسراها، حائز اهمیتی دوچندان شدهاست.
نویسندگان قانون آیین دادرسی کیفری ایران علیرغم چالشهای علمی و عملی پیش روی بازپرس و تغییرات صورت گرفته در جهان همچنان به مدل دارای بازپرس معتقد هستند زیرا از دیدگاه آنان وحدت مقام تعقیب و تحقیق و اعطای اختیارات به شخص واحد، باعث تضییع حقوق دفاعی متهم خواهد شد؛ از آنجا که دادستان به عنوان نماینده جامعه، طرف دعوای کیفری محسوب میشود و تعقیب متهم را عهده دار است؛ روشن است که نمیتواند به دلیل فقدان وصف بیطرفی، امر تحقیق و جمع آوری ادله ـ له یا علیه متهم ـ را عهدهدار شود.
در این نوشتار، به بررسی جایگاه مقام بازپرس در اصلاحیه قانون آیین دادرسی کیفری مصوب1392؛ و واکاوی حوزه فعالیتهای بازپرس با سایر مقامات دادسرا همچون دادستان و دادیار و راه کارهای رفع اختلاف میان آنها جهت نیل به دادرسی عادلانهتر پرداخته شده است.
